چاي ايراني اگر رنگ طبيعي‌ اندك‌ دارد، ولي چون سم‌شيميايي در آن به كار نمي‌رود، ارزش دارددر حالي كه براساس گفته اكثر فعالان صنعت چاي، عمده مصرف كشور چاي خارجي است، برخي معتقدند چاي در انبار مانده ايراني با بسته‌‌بندي‌هاي شيك خارجي دوباره وارد كشور مي‌شود.

در حالي كه براساس آمار رسمي گمرك جمهوري اسلامي ايران در هفت ماه اول سال 86 هيچ‌گونه وارداتي از چاي خارجي صورت نگرفته است، اما در همين مدت 8/42 هزار تن چاي از كشور صادر شده است.

همچنين طبق اعلام سازمان تعاون روستايي و كارشناسان دست‌اندركاران چاي، توليد داخلي كشور حداكثر 27 تا 30 هزار تن مي‌رسد، حال سؤال اين است كه با توجه به مصرف حدود 90 هزار تن چاي در كشور و با وجود صادرات حدود 43 هزار تني و عدم واردات، چگونه مصرف داخل تأمين شده است، براي پاسخ به اين پرسش سراغ كارشناسان رفتيم.


* 80 درصد چاي مصرفي كشور از واردات قاچاق

حميدرضا موثقي رئيس هيات مديره اتحاديه بازرگانان و توزيع‌كنندگان چاي معتقد است: 80 درصد چار وارداتي به كشور غير مجاز بوده و قاچاق است.
وي گفت: ‌80 درصد چاي خارجي غير مجاز توسط ماركهايي چون احمد، محمود، دوغزال، گلابي و شامبيون وارد كشور مي‌شود.
حسين عيوضي در‌ياني عضو اتحاديه بازرگاني چاي نيز معتقد است: در سال‌جاري تا كنون حدود 60 هزار تن چاي مصرف شده است كه بيش از 35 هزار تن از طريق غيرقانوني و قاچاق وارد شده و تنها حدود 24 هزار تن به صورت رسمي وارد كشور شده است.
عبدالصمد غروي معاون خودكفايي حوزه هنري سازمان تبليغات و رئيس تشكيلات كارخانه چاي نمونه گفت: در حالي كه چاي‌ها در انبارها مانده ايراني به قيمت هر كيلوگرم 30 سنت صادر مي‌شود، پس از ارسال به امارات و دوبي اسانس‌زني، مخلوط شده و در بسته‌بندي شيك به اسم چاي خارجي و به قيمت هر كيلوگرم 6-5 دلار وارد كشور مي‌شود.
غروي با انتقاد از عدم حمايت دولت از صنايع فرآوري و بسته‌بندي چاي در ايران، مي‌گويد: در حالي كه تنها كارخانه فرآوري و بسته‌بندي چاي ايران در لاهيجان در حال تعطيلي است، چاي خارجي بسته‌بندي به راحتي و از طريق غيرقانوني وارد كشور مي‌شود.
معاون خودكفايي حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي معتقد است: برخي چاي‌هاي عرضه شده در داخل مانند گلستان و ليپتون كه روي پاكت آن هم نوشته شده 100 درصد خارجي است، چه كسي سؤال كرده وقتي آمار گمرك نشان مي‌دهد واردات رسمي چاي صورت نگرفته،‌ چگونه اينها چاي وارد كرده‌اند.
غروي معتقد است: برخي افراد براي فرار از عنوان چاي قاچاق، كارگاههايي در كرج براي بسته‌بندي به نام ايراني زده‌اند، چاي‌هاي وارداتي غير رسمي را به نام چاي رسمي خارجي وارد بازار مي‌كنند.
غروي گفت: كل چاي ايراني توليد شده در سال 30 هزار تن است كه 20 هزار تن در انبار سازمان تعاون روستايي، 10 هزار تن هم دست كارخانه‌ها است كه حدود 6 - 5 هزار تن آن روانه بازار مي‌شود.
وي معتقد است: حداكثر مصرف چاي ايران سالانه 80 هزارتن است.


*مصرف سرانه از 80 تا 150 كيلوگرم در نوسان

در حالي كه عيوضي درياني رئيس قبلي اتحاديه بازرگانان چاي معتقد است: مصرف چاي كشور سالانه حدود 140 تا 150 هزار تن است، حميدرضا موثقي رئيس جديد اتحاديه مي‌گويد: مصرف سالانه چاي كشور بين 120 تا 130 هزار تن است.
اما مهدي حريري بازرگان با سابقه چاي و عضو قبلي هيات نمايندگان اتاق ايران معتقد است حداكثر مصرف چاي 80 هزار تن است، همچنين عبدالصمد غروي هم مصرف حداكثر 80 هزار تن در سال را ذكر مي‌كند، اما ايرج هوسمي رئيس اتحاديه چايكاران را رقم 115 هزار تن مصرف چاي را در سال ذكر مي‌كند.
به هر حال نبود آمار دقيق از ميزان مصرف چاي باعث مي‌شود، كساني كه طرفدار واردات باشند، آمار بالا ارائه كنند و كساني كه طرفدار توليد باشند، آمارهاي واقعي‌تر عرضه نمايند، ولي طبق قانون بايد مركز آمار ايران فصل‌الخطاب بحثهاي آمار رسمي باشد.


*كيفيت چاي داخلي سازگار ذائقه ايراني

عبدالصمد غروي معتقد است، چايهاي اسانس زده شيميايي خارجي كه سرطانزا و مضر است ذائقه مردم را كمي تغيير داده، ولي از نظر سلامت، چاي ايراني كيفيت بهتر دارد و متناسب ذائقه ايراني مي‌باشد.
وي معتقد است: ملاك كيفيت چاي تنها رنگ نيست كه برخي شركتهاي خارجي با رنگهاي شيميايي، چاي آن را پررنگ جلوه مي‌دهند، همچنين اسانس و طعم شيميايي هم معيار نيست چون زيان آن از نفعش بيشتر است.


*برداشت چاي غنچه دو برگ

در حالي كه ايرج هوسمي رئيس اتحاديه چايكاران معتقد است، كشاورزان به دليل ضعف بنيه مالي و مشكلات پياپي در 8 - 7 سال گذشته براي چاي، رغبتي به رسيدگي باغ چاي از نظر هرس ندارند و قادر به تهيه برگ سبز غنچه دو برگ نيستند،اما مهدي حريري اعتقاد دارد: اگر كشاورزان برداشت چاي را به صورت برگ چيني غنچه دو برگ برداشت ‌كنند، باعث مي‌شود به چاي برداشت 3 بار در طول سال، هر 6- 5 روز يك بار برگ چيني كنند و مزرعه چاي براي آنها اقتصادي تر مي‌شود.
حريري مي‌گويد: برداشت غنچه دو برگ باعث مي‌شود ،چون ميزان اكسيژن و مواد آلي در سرشاخه‌ها همگون است، بنابراين در مراحل تخمير و خشك كردن چاي واكنش شيميايي با هم انجام مي‌شود و چاي با كيفيت توليد مي‌شود.
حريري همچنين معتقد است، برداشت چاي با علف‌بر و مكنده باعث صدمه به بوته‌ چاي مي‌شود و غنچه‌هاي روي شاخه بريده كه در آينده بايد تبديل به برگ شوند، از بين مي‌رود، لذا اگرچه كارخانه‌هاي چاي هم با صرف انرژي فراوان آن را تخمير و سياه مي‌كنند، ولي چاي بي‌كيفيت توليد مي‌شود.
عبدالصمد غروي هم معتقد است: چاي برگ است، هم ميوه است و چاي ايراني، دليل شرايط آب و هواي منحصربه‌فرد شمال كشور كه دقيقاً هم عرض جغرافيايي سرزمين اصلي يعني چين مي‌باشد، در توليد چاي معجزه مي‌كند.
وي گفت: يك كارشناس معروف چاي هند كه از مزارع چاي ايران ديدن كرده بود، با تعجب گفته بود، باغ‌هاي چاي به اين خوبي در ايران است ،ولي چرا اين همه مشكل داريد، چرا دولت در چاي مشكل ايجاد كرده است.
غروي معتقد است: چاي ايراني اگر رنگ طبيعي‌ اندك‌ دارد، ولي چون سم‌شيميايي در آن به كار نمي‌رود، با ارزش است در حالي كه چايهاي خارجي اسانس و رنگهاي شيميايي براي سلامت مضر مي‌باشد.
غروي معتقد است: ارزش افزوده چاي در اسانس‌گيري و توليد بود در چاي است كه متأسفانه تنها كارخانه عصاره‌گيري آن كه قرار بود راه‌اندازي شود، به دليل مشكلات اقتصادي قابل راه‌اندازي نيست.
غروي گفت:‌قرار بود و كارخانه رنگ‌ چاي، بستني چاي خمير اندازه با عصاره چاي، مشكلات چاي و عصاره و پودر و نوشابه چاي احداث شود كه متأسفانه كارخانه‌ فرآوري و بسته‌بندي چاي نمونه در لاهيجان در حال تعطيل شدن است.
وي گفت: كارخانه‌اي كه ابتداي راه‌اندازي 100 نفر مشغول كار كرده بود اكنون با حداقل نيرو كمتر از 30 نفر مانند نگهبان، تأسيسات و توليد در حد اين كه دو مغازه فروشگاههاي سپه و رفاه را داشته باشد، و با كمتر از يك صدم ظرفيت كار مي‌كند.
وي گفت:‌ظرفيت كارخانه لاهيجان 10 هزار تن در سال بود كه متأسفانه الآن عملاً فعاليت آنچناني ندارد، ولي توليد براي جلوگيري از مرگ دارد.

تنها كارخانه فرآوري دسته‌بندي چاي در حال احتضار است، در حالي كه چايهاي خارجي با بسته‌بندي راحتي در همه مغازه‌ها يافت مي‌شود.